نقش یهودیان در اقتصاد عصر قاجار (از آغاز تا مشروطه)

این تحقیق در پی مطالعه ی نقش یهودیان در اقتصاد عصر قاجار است. اوضاع نابه سامان اجتماعی و اقتصادی یهودیان ایران در دوران قاجار و رویکرد به نسبت سختگیرانه ای که اکثریت جامعه ی مسلمان ایران در قبال اقلیت های دینی ساکن این سرزمین داشتند، گذران زندگی را برای ایشان به شدت سخت کرده بود. این در صورتی بود که یهودیان از قدیمی ترین ساکنان ایران و از جمله اقلیت های دینی بودند که از دیرباز در این سرزمین روزگار می گذرانده اند. بر همین اساس در این پژوهش سعی بر این بود تا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و بررسی اسناد و گزارش های مرتبط با یهودیان، حیات اقتصادی این اقلیت در ایران عصر قاجار مورد بررسی قرار گیرد. اوضاع اقتصادی ایران عصر قاجار و نیز بررسی زندگی اجتماعی یهودیان آن عصر، از پیش زمینه های تحقیق در حوزه ی مورد بحث به شمار می رفت. مطالعه ی اقتصادی دوران قاجار (یا مطالعه ی اقتصاد های زراعی، صنعتی و تجاری آن عصر) و همچنین بررسی پیشینه ی حضور و حیات اجتماعی یهودیان نیز، برای رسیدن به چنین مقصودی صورت پذیرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که حیات اقتصادی این اقلیت و نقشی که ایشان در اقتصاد عصر قاجار بازی می کردند به شدت تحت تاثیر اوضاع اجتماعی حاکم در این عصر بود. فشارهای اجتماعی موجود موجب می شد تا یهودیان به سمت فعالیت ها و اشتغال های پست و کم اهمیت کشانده شوند. اغلب این فعالیت ها به این علت که کارهای خدماتی بودند نقش چندانی در اقتصاد آن عصر نداشت، گرچه بودند یهودیانی که توانستند در عرصه ی تجارت به جایگاه نسبتا ارزنده ای دست یابند. روابط دیرینه ی یهودیان ایران با یهودیان بصره که یکی از بزرگترین بنادر تجاری خلیج فارس بود و نیز یهودیان هند و بمبئی کمک شایانی به بهبود اوضاع یهود ایران خصوصا یهودیان بوشهر و شیراز کرد. گرچه نباید حضور خارجیان را در ایجاد این روابط از نظر دور داشت. گسترش تجارت شراب نیز موجب ایجاد یک درآمد دائمی برای یهودیان بود. منع دینی اسلام موجب شد تا بازار تجارت شراب خلیج فارس در انحصار یهودیان باشد. حضور خارجیان نیز عامل دیگری در بهبود شرایط برخی از تجار یهود بود. این تجار با استفاده از حضور خارجیان در مراکز تجاری ایران توانستند فعالیت های اقتصادی و بازرگانی خود را گسترش دهند. کلمات کلیدی: یهودیان ایران، قاجار، اقتصاد، تجارت